נאָך פּרטים

Word Order in Compound Sentences

In ‏5.3 נאָך פּרטים we noted that a compound sentence consists of at least two sentences (clauses), often linked by one or more conjunctions. We mentioned but did not explain the word order in compound sentences that begin with a conjunction. Compare for example:

  • נעמי קען נישט שפּילן אין קױשבאָל װען זי האָט אַ סך הײמאַרבעט.
  • װען זי האָט אַ סך הײמאַרבעט, קען נעמי נישט שפּילן אין קױשבאָל.

When the compound sentence begins with the conjunction װען, the order of subject and verb changes in the second of the two linked clauses: קען נעמי (instead of נעמי קען). This word order is used in compound sentences that begin with certain conjunctions, and can be understood as follows:

Subordinate Clause and Main Clause

The part of the sentence with the conjunction is known as the subordinate clause; the other part is known as the main clause:

[subordinate clause:] װען זי האָט אַ סך הײמאַרבעט,
[main clause:] קען נעמי נישט שפּילן אין קױשבאָל.

The same terms apply when the conjunction is in the middle of the sentence:

[main clause:] נעמי קען נישט שפּילן אין קױשבאָל,
[subordinate clause:] װען זי האָט אַ סך הײמאַרבעט.

Word Order in a Compound Sentence with a Subordinate Clause and a Main Clause

As we saw in ‏5.3 נאָך פּרטים, the conjunction is not a sentence unit and each clause that it connects has its own word order. Using the schema described in ‏5.3 נאָך פּרטים, the word order in our example sentence is:

1 2 6 7 8 0 1 2 8
נעמי קען נישט שפּילן אין קױשבאָל װען זי האָט אַ סך הײמאַרבעט.

When the subordinate clause comes before the main clause, the whole subordinate clause is considered to be the first unit in the main clause, and the verb (of the main clause) comes right after the subordinate clause, in the second position of the main clause:

Order in the main clause 1 2 3 6 7 8
Order in the subordinate clause 0 1 2 8
װען נעמי האָט אַ סך הײמאַרבעט קען זי נישט שפּילן אין קױשבאָל.

Conjunctions that Introduce a Subordinate Clause

We already know several conjunctions that introduce a subordinate clause:

װען, װײַל, אױב, כאָטש, אַז

When a sentence begins with one of these conjunctions, it has the order of “a subordinate clause plus a main clause”. Here are several examples from YiddishPOP lessons:

  • װען מענדל װעט זײַן דאָ, װעלן מיר טאָן אַ סך זאַכן צוזאַמען. (3.4)
  • װען איך האָב דיך נישט לאַנג געזען, ביסטו דאָך געװען געזונט און שטאַרק! (5.3)
  • אױב מיר האָבן לאָקשן, קענען מיר מאַכן אַ לאָקשן־קוגל. (װאָקאַבולאַר 5.5)
  • כאָטש ער לאַכט נישט אױפֿן בילד, איז דער עלטער־זײדע געװען אַ פֿרײלעכער מענטש. (6.1)

Note:

  • אַז די לערערין װעט נישט געבן צו פֿיל הײמאַרבעט, װעל איך הײַנט באַקן קיכעלעך.

    If the teacher doesn’t give too much homework, I’ll bake cookies today.

װען can also be used in this sense (see on conditional sentences in ‏6.3 נאָך פּרטים).

Preposition:

  • בשעתן יום־טובֿ זײַנען מיר געזעסן אין דער סוכּה.

    During the holiday we sat in the suke.

Conjunction:

  • בשעת מיר זײַנען געזעסן אין דער סוכּה, האָבן מיר געגעסן, געזונגען און געלערנט.

    While we were sitting in the suke, we ate, sang, and studied.

Conjunctions that Join Two Main Clauses

The conjunctions און, אָבער, אָדער do not introduce a subordinate clause; they link two main clauses. If they are at the beginning of a sentence, there is usually a connection with something from before. For example:

נעמי:
הײַנט האָב איך געדענקט צו ברענגען מײַן העפֿט אין שול.
די מאַמע:
און דײַן מיטאָג האָסטו אױך נישט פֿאַרגעסן!
נעמי:
װילסט קומען, פּערל? איך גײ אין װאַלד.
פּערל:
אָבער מיר האָבן דאָך אַ סך הײמאַרבעט און עס װעט באַלד זײַן נאַכט!

פֿלעג: Repeated Action in the Past

  • די עלטער־באָבע פֿלעגט אַלע פֿרײַטיק באַקן אַ בולבע־קוגל אױף שבת.

    Every Friday my great-grandmother used to bake a potato kugel for shabes.

  • װען איך בין געװען קלײן, פֿלעגן טאַטע־מאַמע מיר לײענען אַ סך מעשׂיות.

    When I was small, my parents would read a lot of stories to me.

  • אַ מאָל פֿלעג איך שפּילן אין קױשבאָל מיט מאָבין אַלע זונטיק, אָבער איצט האָב איך צו פֿיל הײמאַרבעט.

    [At one time] I used to play basketball with Moby every Sunday, but now I have too much homework.

  • באָבעניו, פֿלעגסט טאַקע באַקן קיכעלעך אַלע פֿרײַטיק װען די מאַמע איז געװען קלײן?

    Bobenyu, would you really bake cookies every Friday when Mom was small?

The form:

  • The helping verb פֿלעג is conjugated with the same endings as a verb in the present tense.
  • In the third person singular two forms are possible:
    • ער/זי/עס פֿלעגט and ער/זי/עס פֿלעג
  • פֿלעג comes with the infinitive.

The meaning:

  • The helping verb פֿלעג conveys that an action in the [not recent] past happened not once, but repeatedly, an indefinite number of times.
  • Sentences with פֿלעג often include adverbs of time that indicate repetition, for example:
    • אַלע [טאָג, שבת, יאָר…] (every...day, shabes, year)
    • שטענדיק (always)
    • אָפֿט (often)
    • געװײנטלעך (usually)
    • זעלטן (seldom)
    • אַ מאָל (sometimes).
  • Also common with פֿלעג are adverbs that indicate that the repeated action took place only in the past, such as:
    • פֿריִער (formerly)
    • אַ מאָל (formerly, at one time)

Note the two meanings of the adverb אַ מאָל, new vocabulary in this lesson:

  1. sometimes (not always – אַלע מאָל, but more than once – אײן מאָל), for example:
  • אַלע טאָג עס איך פֿרוכט, אַ מאָל אַן עפּל און אַ מאָל אַ באַנאַנע.

    I eat fruit every day, sometimes an apple and sometimes a banana.

  1. formerly, at one time, for example:
  • אַ מאָל פֿלעגט דער טאַטע שפּילן אין קױשבאָל, אָבער איצט שפּילט ער נאָר אין טעניס.

    At one time, Dad used to play basketball, but now he only plays tennis.

The Possessive

The possessive conveys to whom something belongs.

Names of People

  • נעמיס שװעסטער

    Nomi’s sister

  • פּערלס בילד

    Perl’s picture

  • מאירקעס היטל

    Meyerke’s hat

The possessive ending ס– is added to people’s names.

If the name ends in one of the following sounds, the ending עס– is added:

–⁠ז, –⁠זש, –⁠ס, –⁠שׂ, –⁠ת, –⁠ש, –⁠ץ, –⁠טש, –⁠דזש, –⁠דז

  • לײזער־הירשעס משפּחה
  • י. ל. פּרצעס מעשׂיות

If the name ends in ס– and the accent is on the last syllable, the possessive is shown in writing with an apostrophe:

  • לערער װײַס׳ ביכער

    (pronounced /װײַס/ or /װײַסעס/)

Animate Nouns

The possessive ending ס– can also be used with a common noun that designates a living being (a person or animal). Articles and adjectives associated with the noun have the form of the dative.

For stylistic reasons, the possessive relationship is sometimes expressed with the preposition פֿון; note that articles and adjective endings are the same in the possessive and in the construction with פֿון. For example:

  • דעם רבֿס סוכּה (די סוכּה פֿון דעם רבֿ)
  • דער חבֿרטעס אתרוג (דער אתרוג פֿון דער חבֿרטע)
  • דעם ייִנגלס פּילקע (די פּילקע פֿון דעם ייִנגל)
  • דעם הױכן לערערס בוך (דאָס בוך פֿון דעם הױכן לערער)
  • דער יונגער לערערינס רוקזאַק (דער רוקזאַק פֿון דער יונגער לערערין)
  • דעם הונגעריקן הינטלס עסן (דאָס עסן פֿון דעם הונגעריקן הינטל)

As can be seen in the examples above, the possessive replaces the definite article associated with the thing possessed; this is not the case in the construction with פֿון. For example:

  • דעם רבֿס סוכּהדי סוכּה פֿון דעם רבֿ
  • דער חבֿרטעס אתרוגדער אתרוג פֿון דער חבֿרטע
  • אַ כּלי־זמרס היטלדאָס היטל פֿון אַ כּלי־זמר

The form of the possessive does not change according to the gender, number or case of the thing possessed. For example, the possessive form דעם ברודערס is used with nouns of all genders:

  • [דער עפּל:] דעם ברודערס עפּל
  • [די באַנאַנע:] דעם ברודערס באַנאַנע
  • [דאָס ברױט:] דעם ברודערס ברױט

with nouns in the singular and plural:

  • דעם ברודערס קיכעלע
  • דעם ברודערס קיכעלעך

and with nouns in all cases:

  • דעם ברודערס זשאַבע ליגט אױף דער סאָפֿע.
  • די מאַמע װאַשט דעם ברודערס זשאַבע.
  • ליבע שלאָפֿט לעבן דעם ברודערס זשאַבע.

טאַטנס, זײדנס, מאַמעס, באָבעס

We have already learned when a ן– is added to the nouns טאַטע, זײדע, מאַמע, באָבע (see ‏5.2 נאָך פּרטים‏). The ן– is included in the possessive forms of טאַטע and זײדע, but not in those of מאַמע and באָבע:

  • דעם טאַטנס שמײכל (דער שמײכל פֿון דעם טאַטן)
  • דעם זײדנס מתּנה (די מתּנה פֿון דעם זײדן)
  • דער מאַמעס פֿראַגע (די פֿראַגע פֿון דער מאַמען)
  • דער באָבעס פּושקע (די פּושקע פֿון דער באָבען)

װער – װעמענס

The possessive form of the question word װער is based on the object form װעמען:

  • װעמע(נ)ס פּילקע איז דאָס?

    – ס׳איז מאָביס פּילקע.

    – Whose ball is this?

    – It's Moby's ball.

When the Possessive is Not Used

The possessive ending ס– is rarely used with inanimate or abstract nouns. Rather, the construction with פֿון is used, for example:

  • די טיר פֿון דער שטוב
  • די עפּל פֿונעם בױם

Note the following time expressions where the possessive is used in English, but an adjective is used in Yiddish:

  • די הײַנטיקע פֿראַגע

    today’s question

  • די נעכטיקע געניטונג

    yesterday’s exercise

With plural nouns, the construction with פֿון is usually used; however, with animate nouns the possessive ending ס– is sometimes found:

  • די עפּל פֿון די בײמער
  • די ביכער פֿון די קינדער (also: די קינדערס ביכער)

A more detailed description of the possessive in Yiddish can be found in Yiddish: An Introduction to the Language, Literature and Culture by Sheva Zucker, volume 2, pp. 201–204.

The Directional Converb צו and the Preposition צו

  • זעץ זיך צו צו מיר!

    Sit down next to me!

  • יאַנקל איז צוגעגאַנגען צו דער טיר, אָבער ער איז נישט אַרױס פֿון צימער.

    Yankl walked up to the door but he did not leave the room.

The directional converb צו indicates movement in the direction of a particular goal. The preposition צו indicates the goal itself: in the above examples צו מיר and צו דער טיר.

Detailed explanations about the converb צו and the preposition צו can be found in ‏6.2 נאָך פּרטים.

אַן אַנדער

[דער פֿעטער] אַן אַנדער פֿעטער
[די פּושקע] אַן אַנדער פֿעטער
[דאָס שטעטל] אַן אַנדער שטעטל

We have already learned that an adjective has the zero ending when it comes after the indefinite article אַ and before a neutral noun, for example גוט in אַ גוט בוך (see ‏5.5 נאָך פּרטים). When the adjective אַנדער comes with the indefinite article and a singular noun, it often has the zero ending regardless of the noun’s gender or case. The pairs אַן אַנדער and קײן אַנדער can be regarded as invariant. For example:

  • נײן, נישט דעם זינגער. כ׳האָב געהערט אַן אַנדער זינגער, אָבער איך געדענק נישט װי ער הײסט.

    No, not this singer. I heard another [different] singer but I don’t remember his name.

  • אין דער פּושקע איז שױן דאָ אַ סך געלט. לײג בעסער אַרײַן דײַן צדקה־געלט אין אַן אַנדער פּושקע.

    There is already a lot of money in this box. It would be better to put your tsdoke money in another box.

  • קײן אַנדער טײ האָב איך נישט. אױב דו האָסט נישט ליב די טײ קענסטו טרינקען מילך אָדער װאַסער.

    I don’t have any other tea. If you don’t like this tea you can drink milk or water.

With the definite article and in the plural, אַנדער has the usual endings:

  • דער אַנדערער פֿעטער
  • די אַנדערע פּושקע
  • דאָס אַנדערע שטעטל
  • נעם דעם אַנדערן שירעם.
  • אַנדערע מענטשן
  • די אַנדערע מענטשן

The Exclamation װאָס פֿאַר אַ

When Nomi wants to convey how much she likes her great-grandmother’s smile, she uses an exclamation that begins with the words װאָס פֿאַר אַ:

  • װאָס פֿאַר אַ שײנעם שמײכל זי האָט!

    What a pretty smile she has!

There follow several more examples where װאָס פֿאַר אַ emphasizes a noun phrase in an exclamation. Note that the case of a noun after the exclamation װאָס פֿאַר אַ is determined not by the preposition פֿאַר but by the role the noun plays in the sentence.

  • װאָס פֿאַר אַ שײנע מתּנה באָבע־זײדע האָבן מיר געגעבן!
  • װאָס פֿאַר אַ שרעקלעכן טאָג איך האָב הײַנט געהאַט!
  • װאָס פֿאַר אַ שטאַרקער רעגן עס גײט!
  • װאָס פֿאַר אַ זינגער ער איז!
  • װאָס פֿאַר אַ געשמאַקע חלות דו האָסט הײַנט געבאַקן!
  • װאָס פֿאַר אַן אינטערעסאַנטע פֿראַגעס איר האָט דאָ געשטעלט!

Note that with a plural noun, the word אַ may (but does not have to!) be omitted:

  • װאָס פֿאַר געשמאַקע חלות דו האָסט הײַנט געבאַקן!
  • װאָס פֿאַר אינטערעסאַנטע פֿראַגעס איר האָט דאָ געשטעלט!

The word order and the intonation make clear that these are exclamations, not questions. The word order is the same as in an indirect question: that is, the question word and the words associated with it are not regarded as a sentence unit. However, the intonation differentiates between an indirect question and an exclamation.

Word order in indirect questions is described in ‏5.3 נאָך פּרטים. Here the same schema is used to show how the word order of an exclamation compares with that of a direct and an indirect question. The intonation of the following examples can be heard here:

Direct question

1 2 3
װאָס פֿאַר אַ שמײכל האָט זי?
What kind of smile does she have?

Indirect question

1 2 6 0 1 2
איך װײס נישט װאָס פֿאַר אַ שמײכל זי האָט.
I don’t know what kind of smile she has.

Exclamation

0 1 2
װאָס פֿאַר אַ שײנעם שמײכל זי האָט!
What a pretty smile she has!

The same word order can be found in various exclamations, not only with װאָס פֿאַר אַ. The following example is based on what Nomi says in the movie of this lesson when looking at a picture of her grandfather:

0 1 2
װי יונג ער איז!
How young he is!

אַזױ

The word אַזױ appears several times in this lesson; we are thus taking the opportunity to provide an overview of the various ways in which the word is used with examples of how it has been used in YiddishPOP.

Adverb אַזױ: “like this/this way”

  • שפּרינגט אַזױ!

    Jump like this!

(2.1 when Nomi shows Moby and Meyerke how to jump.)

  • מיר קענען נישט אַרױסגײן אַזױ.

    We can’t go out like this.

(4.1, Nomi tells Moby that it is too cold to go out without a coat.)

  • אַזױ האָב איך נאָך געקענט געבן עלף אױף צדקה.

    This way I could still give eleven to charity.

(5.5, Nomi has just explained her decision to buy the scarf instead of the dress so that there will be money left over for charity.)

Exclamation: !אָט אַזױ – “Well done! That’s it!”

  • Nomi calls out, “!אָט אַזױ” – “Well done!” when Moby jumps over the hurdles in 2.1.
  • When Nomi reads about a hen in lesson 3.5 and Yankl hands her a toy hen, she says, “אָט אַזױ!‏” – “That’s it!”
  • The movie in this lesson ends with the words “אָט אַזױ!‏” – “That’s the way!”: Nomi is telling Moby how good the picture of the two of them is, how nice that Moby will be part of her family, and that they have already done something to overcome the sadness Moby had expressed at not having cousins.

Comparison

  • נאָך דעם איז מיר װײַטער געגאַנגען אַזױ שרעקלעך.

    After that things kept going just as badly (in comparison with earlier, 5.4).

  • פּאַװעס זײַנען נישט אַזױ קאָמיש.

    Peacocks are not as funny (in comparison with monkeys, 5.1).

The second part of a comparison is introduced with the word װי, for example:

  • דאָס בילד איז אַזױ אַלט װי די באָבע.

    The picture is as old as grandmother.

  • נעמי איז נישט אַזױ הױך װי מאָבי.

    Nomi is not as tall as Moby.

  • פּאַװעס זײַנען נישט אַזױ קאָמיש װי מאַלפּעס.

    Peacocks are not as funny as monkeys.

Intensifier

אַזױ is also an intensifier similar to זײער, but it is more emphatic and often adds a feeling of wonder or surprise. In the following examples אַזױ adds emphasis to an adjective or adverb:

  • אַזױ שײן! אַ פּאַװע!

    So beautiful! A peacock! (When Nomi catches sight of the peacock, 4.2)

  • דײַנע שטעקלעך שטײען אַזױ גלײַך…

    Your sticks are so straight… (2.5)

  • לאה און חנן װילן חתונה האָבן… אָבער זײ קענען נישט. אַזױ טרױעריק!

    Leye and Khonen want to get married...but they cannot. So sad! (4.5)

  • אַזױ פֿיל האָב איך הײַנט פֿאַרגעסן!

    I have forgotten so much today! (5.4)

The intensifier אַזױ can also be found with verbs with the meaning “so much”. For example:

  • איך האָב אַזױ ליב פּורים.

    I like Purim so much. (4.4)

  • איך װיל אַזױ שפּילן אין קױשבאָל! מאָבי, קענסט קומען איצט?

    I want to play basketball so much. Moby, can you come now?

After the intensifier אַזױ, a result or consequence can be indicated with the word אַז, for example:

  • די בילדער זײַנען אַזױ אינטערעסאַנט אַז איך קוק אױף זײ נאָך הײַנט.

    The pictures are so interesting that I’m still looking at them today (from this lesson).

In lesson 3.5 Nomi reads from the story:

  • – מײַן שטוב איז אַזױ ענג! – זאָגט די פֿרױ. – איך קען אַפֿילו נישט שטײן גלײַך.

    “My house is so cramped!” says the woman. “I can’t even stand straight.”

The woman could have connected her two sentences with אַז, showing that not being able to stand straight is the result of the house being cramped:

  • – מײַן שטוב איז אַזױ ענג אַז איך קען אַפֿילו נישט שטײן גלײַך!

    “My house is so cramped that I can’t even stand straight!”

An example with an adverb:

  • פּינטל שפּרינגט אַזױ הױך אַז ער כאַפּט די פּילקע.

    Pintl jumps so high that he catches the ball.

An example with a verb:

  • איך װיל אַזױ שפּילן אין קױשבאָל אַז איך גײ אַרױס אין רעגן.

    I want to play basketball so much that I go out in the rain.

Note the intensifier אַזױ in the phrase that accompanies a polite request:

זײַ אַזױ גוט / זײַט אַזױ גוט.

עליו־השלום / עליה־השלום

In this movie, Nomi says of her paternal grandparents:

  • דער זײדע לײזער־הירש עליו־השלום פֿלעגט זאָגן אַז זײַנע טאַטע־מאַמע האָבן געהאַט אַ גרויסע משפּחה.

    My grandfather Leyzer-Hirsh, oleva-sholem, used to say that his parents had had a big family.

  • דאָס איז די באָבע ברכה, עליו־השלום.

    This is my grandmother Brokhe, oleva-sholem.

In both cases, Nomi uses an expression signaling that the person she is speaking of is no longer alive:

There are quite a few variants of this kind of expression, for example:

  • אַ ליכטיקן גן־עדן זאָל ער/זי האָבן

    may he/she have a bright gan-eydn (heaven)

  • זאָל זיך מיִען

    may he/she intercede [in heaven on our behalf]

  • זכרונו/זכרונה לבֿרכה

    may his/her memory be for a blessing (pronounced zikhroyne-livrokhe in both the male and female form)

Expressions like these are very common in Yiddish, especially when speaking warmly of the deceased.