אינהאַלט
קאַפּיטל 3: סך־הכּל
די מאָדאַלע װערבן: קענען, װעלן (װיל), דאַרפֿן
װעגן דעם באַגריף מאָדאַלע װערבן, זען 3.2 נאָך פּרטים און 6.5 נאָך פּרטים.
קענען דריקט אויס אַ פֿעיִקייט עפּעס צו טאָן, למשל:
- איך קען שווימען.
וועלן דריקט אויס אַ באַגער, אַ חשק עפּעס צו טאָן, למשל:
- יאַנקל וויל עסן קיכעלעך.
דאַרפֿן דריקט אויס אַ באַדערפֿעניש, אַ נויטווענדיקייט עפּעס צו טאָן, למשל:
- יאַנקל דאַרף עסן אַן עפּל.
דער אינפֿיניטיוו וועלן איז אומרעגולער. דער שטאַם פֿונעם ווערב איז וויל.
די ער/זי/עס־פֿאָרמע פֿון קענען, דאַרפֿן און וועלן אין דער איצטיקער צײַט האָט נישט קיין ענדונג:
- ער/זי/עס קען
- ער/זי/עס וויל
- ער/זי/עס דאַרף
קענען, װעלן, און דאַרפֿן קענען קומען מיט אַן אינפֿיניטיװ, מיט אַ דירעקטן אָביעקט, און אַ מאָל אױך אַלײן. למשל:
װעגן קענען + אָביקעט זען 4.3 נאָך פּרטים.
די קומעדיקע צײַט
די קומעדיקע צײַט באַשטייט פֿונעם העלפֿווערב וועל מיטן אינפֿיניטיוו:
למשל:
- איך וועל פֿרעגן און דערנאָך וועל איך פֿאַרשטיין.
- שבת וועט דער פֿעטער קומען צו גאַסט.
ווערטער־סדר: מאָדאַלע װערבן און די קומעדיקע צײַט
צווישן דעם קאָניוגירטן ווערב און דעם אינפֿיניטיוו קען (אָבער מוז נישט!) קומען דער סוביעקט אָדער אַן אַדווערב. די פֿאַרניינונג נישט מוז קומען צווישן זיי, און געפֿינט זיך געוויינטלעך האַרט פֿאַרן אינפֿיניטיוו. למשל:
זען אױך די סכעמע פֿונעם געװײנטלעכן װערטער־סדר אין 5.3 נאָך פּרטים.
נישט קיין
דער נעגאַטיווער אַרטיקל קיין פֿאַרבײַט דעם אומגעוויסיקן אַרטיקל אַ/אַן אין אַ נעגאַטיוון זאַץ. קיין קומט אויך צו אין אַ נעגאַטיוון זאַץ פֿאַר אַ סובסטאַנטיוו וואָס באַצייכנט אַן אומבאַשטימטן יש, אַפֿילו ווען אַ/אַן איז נישטאָ אינעם פּאָזיטיוון זאַץ. למשל:
- נעמי באַקט אַ לאָקשן־קוגל.
- מאָבי באַקט נישט קיין לאָקשן־קוגל.
- ער איז אַ רבֿ
- איך בין נישט קיין רבֿ.
- איך דאַרף זאַלץ.
- איך דאַרף נישט קיין פֿעפֿער.
- די פֿרוי האָט זעקס קינדער.
- די פֿרוי האָט נישט קיין זעקס ציגן.
דער געוויסיקער אַרטיקל בלײַבט אין אַ נעגאַטיוון זאַץ. למשל:
- די מאַמע קאָכט לאָקשן. נעמי און ליבע עסן די לאָקשן אָבער יאַנקל עסט נישט די לאָקשן.
דער היימישער דו אַקעגן דעם דרך־ארצדיקן איר
מע ניצט דעם פּראָנאָם איר אין איינצאָל (ווען מע ווענדט זיך צו איין מענטש) אויב מע וויל אַרויסווײַזן דרך־ארץ. למשל: אַ קינד ווענדט זיך אויף איר צו אַ דערוואַקסענעם (נישט קיין נאָענטן); דערוואַקסענע אירצן זיך ווען זיי קענען זיך נישט גוט אָדער ווילן אַרויסווײַזן אַ באַזונדערן דרך־ארץ. מע רעדט אויפֿן היימישן דו מיט קינדער און מיט נאָענטע — משפּחה און חבֿרים.
געדענקט: איר ניצט מען אַלע מאָל ווען מע ווענדט זיך צו מער ווי איין מענטש, צי מיט היימישקייט, צי מיט דרך־ארץ.
ווערטער־סדר מיט ציטאַטן
- די פֿרוי פֿרעגט: „רבי, וואָס קען איך טאָן?“
- „רבי, וואָס קען איך טאָן?“, פֿרעגט די פֿרוי.
ווען מען ציטירט וואָס אַ מענטש „זאָגט“, „טראַכט“, „פֿרעגט“ אָדער „ענטפֿערט“ און דער ציטאַט קומט אָנהייב זאַץ, ווערט דער ציטאַט גערעכנט ווי דער ערשטער זאַצאיינס. דערפֿאַר וואָס דער קאָניוגירטער ווערב דאַרף זײַן דער צווייטער זאַצאיינס, מוז ער קומען גלײַך נאָכן ציטאַט, און דער סוביעקט קומט ערשט נאָך דעם (...פֿרעגט די פֿרוי).
וועגן זאַצאיינסן און ווערטער־סדר זען 2.4 נאָך פּרטים.
